تفاوت مدیتیشن با یوگا و ریلکسیشن و ذهن آگاهی

مدیتیشن از هزاران سال پیش در کشورهایی مثل هندوستان و چین رواج داشته و زمانی جزء آیین‌ و مراسم مذهبی آنها بوده. اما به تدریج در دهه 1990و قبل از آن، وارد علم در دنیای غرب شده است.از آن زمان تا کنون، سالانه پژوهش‌های فراوانی بر روی تأثیر مدیتیشن بر عملکرد مغز وجسم انسان، انجام می شود.
در اینجا می خواهیم با مفاهیمی آشنا شویم که گاهاً با مدیتیشن یکی شمرده می‌شوند و وجه تمایز آنها با مدیتیشن برای خیلی از ما مشخص نیست.
به همین سبب،به تعریفی ساده از هر واژه و توضیحی مختصر در مورد هر کدام بسنده می کنیم و وارد جزئیات آن نمی شویم تا خللی در درک اصلِ مقصودمان که پی بردن به اختلاف این مفاهیم با یکدیگر است،ایجاد نشود.

یوگا:

یوگا مفهوم گسترده تری از مدیتیشن را شامل می شود. در واقع یوگا، یکسری تمرینات حرکتی و ذهنی است که در آن علاوه بر حرکات ورزشی (اغلب کششی )، از تمرینات ذهن آگاهی و مدیتیشن هم استفاده می شود.در صورتی که حرکات یوگا را به روش درست و علمی انجام دهیم، از تاثیرات مثبت آن بر سلامت جسم وروانمان بهره می بریم .همچنین انجام تمرینات مدیتیشن قبل یا بعد از حرکات بدنی یوگا، اثربخشی آن را به مقدار زیادی افزایش می دهد.

ریلکسیشن:

ریلکسیشنی که در اینجا، مورد بحث ماست،ریلکسیشن پیشرونده عضلانی یا تن آرامی(تن آسایی) پیشرونده عضلانی است و می تواند بر روی تمامی عضلات بدن انجام شود. از سر تا پا.

در این روش، عضله ای را که قصد داریم روی آن کارانجام دهیم، منقبض می کنیم و بعد از چند ثانیه رها می کنیم. به طور مثال برای عضلات کف دست، بعد از اینکه در محلی مناسب وآرام قرار گرفتیم، انگشتانمان را به کف دستمان فشار می دهیم. این فشار را نگه میداریم و آن را حس می کنیم و سپس رها می کنیم. بعد از رهاسازی، سبکی را در کف دست، مچ و انگشتان دست حس می کنیم. بار دیگر این فشار و بعد رها سازی را انجام می‌دهیم و دوباره به حالت آرامش و شلی عضله توجه می کنیم. عضله را کاملا رها می کنیم.
پس دراین نوع ریلکسیشن، 2 مرحله انقباض(تنش) و رها سازی ( آرامش) داریم.
در مدیتیشن،تمرکز و توجه ما بر تنفس و افکارمان است و خبری از منقبض کردن عضلات نیست بلکه در آن، عضلات را رها می کنیم. هدف ما درمدیتیشن رهایی از تنش های روانی است،اما در ریلکسیشن ،با ایجاد انقباض و رها سازی و تجربه احساسات متفاوت در این دو موقعیت، می توانیم به حالت تنش و آرامش بدنمان در مواقع عادی هم آگاه شویم و بدنمان را از تنش رها کنیم.مثلا در مواقع استرس زا، منقبض شدن عضلات نواحی مختلف بدن، بسیار محتمل است.ممکن است عضلات پا یا گردنمان منقبض شود و اگر ما قبلا تمرینات ریلکسیشن انجام نداده باشیم نه تنها در این موقعیتها،نمی توانیم عضلاتمان را از تنش رها کنیم ،حتی اغلب به وجود این تنش هم آگاه نیستیم .
فایده دیگر ریلکسیشن این است که آرامشی که با ایجاد انقباض وسپس رها سازی، ایجاد می شود فقط روی بدن اثر ندارد و ذهن ما را هم آرام می کند. چرا که ذهن و جسم به هم وابسته هستند و ازهم تاثیر می گیرند.پس تخلیه تنش جسمانی، بر روی تنش روانی هم اثر می گذارد.

ذهن آگاهی:

ذهن آگاهی یعنی توجه به زمان حال بدون نگاه قضاوت گرانه. ذهن آگاه هم که باشیم به گذشته و آینده می رویم اما ذهن ما در افکار گذشته و نگرانی های آینده جا خوش نمی کند و هر زمانی که لازم باشد،به لحظه حال می آید و در همین لحظه می ماند و هر وقت هم که بخواهد به گذشته می رود و آنچه را لازم دارد از گذشته برمی دارد یا به آینده می رود و برای آن برنامه‌ریزی می‌کند.
فرد ذهن آگاه، نگاه قضاوت گرانه ندارد و افکار و احساساتش را مشاهده می‌کند که می‌آیند و می‌روند. همانطور که بارها گفتیم ،این که در گذشته و آینده سیر نکنیم یا فقط رفت و آمد افکار و احساساتمان را مشاهده کنیم ،کار آسانی نیست.
به من بگویید همین الان ،این مطالب را چقدر با ذهن آگاهی می خوانید؟ اگر از شما بخواهم آنچه را که تا الان خوانده اید به طور خلاصه بازگو کنید، می توانید؟
می دانیم که ذهن آگاه شدن آسان نیست و نیاز به انجام تمرین ها و تکنیک های خاصی دارد. یکی از این سری تکنیک ها و تمرینات، مدیتیشن است. مدیتیشن به روش‌های مختلف با اهدافی متفاوت انجام می شود.یک روش از مدیتیشن می تواند برای بهبود توجه و تمرکز باشد. یک روش دیگر، برای بهتر کردن سلامت روان و به آرامش رسیدن. یک روش هم می‌تواند برای غلبه بر خجالت و اضطراب اجتماعی باشد. ما می توانیم با توجه به هدفمان از انجام مدیتیشن، از روش مورد نظر خود استفاده کنیم.
بعضی از انواع مدیتیشن، همچنان شبیه به روش های قدیمی و آیینی هستند، اما بعضی از روش ها در مدیتیشن وجود دارند که بر روی آنها تحقیقات علمی فراوانی انجام شده و تأثیر آنها بر سلامت انسان مشخص شده است.مدیتیشن به کار رفته در MBSR (یک برنامه کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی) جزء مدیتیشن های موردتأیید علم است.

پاسخ به چند سوال پرتکرار در مورد مدیتیشن

آیا وقتی ما در زمان انجام مدیتیشن ذهن آگاهی ، خوابمان می برد یعنی آن را درست انجام می‌دهیم؟

در مدیتیشن ما به دنبال این هستیم که بین توجه، تمرکز و آرامش به تعادل برسیم. نه فقط آرامشی که باعث خوابیدنمان شود و نه فقط توجه و تمرکزی که احساس رها بودن و آرامش را از ما بگیرد.
فرض کنید، یک نفر پشت سر هم به شما بگوید: به یک اسب سفید تک شاخ فکر نکن.آیا شما می توانید به آن فکر نکنید؟ قطعا نمی توانید. فردی هم که تمرکز زیادی بر روی در لحظه حال ماندن داردو به همین جهت مثلاً مدام به خودش می گوید به امتحان فردا فکر نکن یا به دعوایی که با دوستت کردی فکر نکن، موفق نخواهد شد به این موضوعات فکر نکند.
بنابر این چه در هنگام انجام مدیتیشن ذهن آگاهی، خوابمان ببرد(عدم توجه و تمرکز) چه همچنان مضطرببمانیم(عدم آرامش) یعنی آن را به خوبی انجام نمی دهیم.پس باید انجام مدیتیشن به روش درست رابیاموزیم.

چند بار در روز باید مدیتیشن انجام دهیم؟ یکبار یا بیشتر؟

باید در جواب این سوال گفت که بهتر است. مدیتیشن را مانند ضد آفتاب خود ،هر چند ساعت یکبار تمدید کنیم. طبق آنچه از تصویربرداری های مغزی به دست آمده، مدیتیشن امواج مغزی ما را آرام تر می کند و نواحی مربوط به آرامش و تمرکز را تقویت می کند.
فرض کنید، صبح امروز به مدت ۲۰ دقیقه، مدیتیشن انجام داده اید وبا این کار،توجه و آرامش مغز شما به بالاترین حد ممکن رسیده است. وقتی به محل کارتان می روید، با رئیس تان بحث می کنید، با همکارتان راجع به موضوعی که بیشتر عصبیتان می کند صحبت می کنید و آنقدر کار بر سرتان ریخته که نمی توانید غذا بخورید. همه این اتفاقات باعث می شود، توجه، تمرکز و آرامشی که از طریق مدیتیشن به بالاترین سطح خود رسیده بود، کاهش پیدا کند. در این زمان، انجام دوباره ی یک مدیتیشن کوتاه در حد 10 دقیقه می تواند اثر بسیار خوبی بر جسم و روح خسته تان داشته باشد.

مدیتیشن برای چه رده سنی قابل انجام و اثر گذار است؟

افراد از سنین پایین تا آخر عمر می توانند مدیتیشن انجام دهند و از فواید بیشمار آن بهره بگیرند. از فواید جسمانی مثل کاهش فشار خون، بهبود عملکرد قلب و عروق گرفته تا تأثیر مثبت بر روی عملکرد مغز مثل بیشتر شدن ارتباط دو نیمکره مغز، جلوگیری از پیر شدن مغز و تقویت توجه تمرکز و…

سخن پایانی

امیدوارم با خواندن این مطلب،اطلاعات خوبی در مورد این مفاهیم به دست آورده باشید و بتوانید روش مورد نیاز و منطبق با خواسته خود را از میانشان پیدا کرده و در زندگی به کار برید.